κάσος

Νησί (66 τ. χλμ., 990 κάτ.) του Αιγαίου πελάγους. Πρόκειται για το νοτιότερο νησί της Δωδεκανήσου. Βρίσκεται ΝΔ της Καρπάθου, από την οποία χωρίζεται με το στενό Κ. με πλάτος 7 χλμ. · απέχει 3 ναυτικά μίλια από την Κάρπαθο και 27 από την Κρήτη. Αποτελεί ενιαίο δήμο του νομού Δωδεκανήσου με πρωτεύουσα τον οικισμό Φρυ. Η Κ. είναι ορεινό, βραχώδες και άνυδρο νησί με υψηλότερο βουνό την Πριόνα (601 μ.). Άλλα βουνά είναι ο Κάψελος (583 μ.), η Μπίξιλα (585 μ.) και τα χαμηλότερα Ξαρλός, Δώματα και Απολύμνι. Αυτά τα βουνά θεωρούνται προέκταση εκείνων της Κρήτης. Οι ακτές του νησιού δεν παρουσιάζουν μεγάλο διαμελισμό και οι περισσότερες είναι απότομες. Στην Κ. υπάρχουν μικρές κοιλάδες στις οποίες καλλιεργούνται δημητριακά, αμπέλια και λιόδεντρα. Ο κυριότερος οικισμός του νησιού είναι το Φρυ, όπου λειτουργεί αξιόλογη βιβλιοθήκη για την ίδρυση της οποίας πρωτοστάτησε ο Ν. Μαυρής, πρώτος Έλληνας γενικός διοικητής Δωδεκανήσου. Η αλιεία παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Οι σκάροι της Κ. ήταν ονομαστοί στην αρχαιότητα και ο Ρωμαίος ναύαρχος Πλίνιος (41-54 μ.Χ.) είχε στείλει στην Όστια της Ιταλίας σκάρους για πολλαπλασιασμό. Αυτό το είδος του σκάρου, που απαντά κυρίως στις κρητικές ακτές, αναφέρεται και από τον Αριστοτέλη, ενώ η επιστημονική ονομασία του είναι σκάρος ο κρητικός. Έχει μήκος μέχρι 45 εκ. και χρώμα κόκκινο ή σταχτοκόκκινο. Τρέφεται αποκλειστικά με φυτικές ουσίες. Ιστορία. Σύμφωνα με τον Όμηρο (Ιλιάδα, Β 676) η Κ. συμμετείχε στην εκστρατεία εναντίον της Τροίας και μετά το τέλος του πολέμου στο νησί εγκαταστάθηκαν Δωριείς άποικοι. Στους κλασικούς χρόνους η Κ. ήταν μέλος της Αθηναϊκής συμμαχίας, ενώ με τη ρωμαϊκή κυριαρχία δέχτηκε ρωμαϊκή φρουρά και εποίκους. Κατά την περίοδο του Βυζαντίου το νησί ακολούθησε την τύχη της Δωδεκανήσου, ενώ διοικητικά ανήκε στην επαρχία Νήσων με πρωτεύουσα τη Ρόδο. Τον 18o αι. το νησί απέκτησε αυτοτελή ιστορία. Τότε άκμασε το ναυτικό της και πλοία της έπλεαν στη Μεσόγειο, από την Αίγυπτο έως τον Εύξεινο Πόντο και από τη Συρία και την Κύπρο έως τη Μασσαλία. Με την ανάπτυξη του εμπορικού ναυτικού της, η Κ. γνώρισε οικονομική άνθηση. Επί τουρκοκρατίας απολάμβανε ορισμένα προνόμια και είχε εσωτερική αυτοδιοίκηση. Τις παραμονές της Επανάστασης η Κ. διέθετε 100 πλοία και όταν ξέσπασε ο Αγώνας, οι κάτοικοί της εξόπλισαν τα σκάφη τους και έσπευσαν να αποκλείσουν τα λιμάνια της Κρήτης και να οργανώσουν επιθέσεις στα μικρασιατικά παράλια. Τότε ο Μοχάμετ Άλι της Αιγύπτου διέταξε την καταστροφή του νησιού, η οποία πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 1824. Ο Ισμαήλ Γιβραλτάρ, επικεφαλής ισχυρής ναυτικής δύναμης, κατέφτασε στο νησί και επιτέθηκε με κανονιοβολισμούς. Κατόρθωσε τελικά να αποβιβάσει 3.000 Αλβανούς, οι οποίοι επιδόθηκαν σε λεηλασίες και πυρπολήσεις. Οι κάτοικοι που σώθηκαν αναχώρησαν στα γειτονικά νησιά και έτσι το νησί ερημώθηκε τελείως. Λίγο αργότερα έφτασε ο Σαχτούρης, επικεφαλής του ελληνικού στόλου, αλλά συνάντησε μόνο άταφα πτώματα. Ο Μοχάμετ Άλι, κομπάζοντας για το μέγεθος της νίκης του, χάραξε την ονομασία της Κ. σε μαρμάρινη πλάκα, η οποία σώζεται μέχρι σήμερα στην ακρόπολη του Καΐρου. Οι κάτοικοι του νησιού αργότερα επέστρεψαν στην πατρίδα τους, η οποία με βάση το πρωτόκολλο που υπογράφηκε στις 18 Μαρτίου 1829 περιελήφθη στα όρια του ελληνικού κράτους. Όμως το πρωτόκολλο του Λονδίνου (1830) παρέδιδε ξανά την Κ. στην τουρκική κυριαρχία. Όλες οι προσπάθειες των κατοίκων της Κ. για να αποφύγουν τη νέα τουρκική υποδούλωση απέτυχαν και στις 26 Απριλίου 1834 έστειλαν επιτροπή στον βασιλιά Όθωνα για να ζητήσει τόπο διαμονής των κατοίκων στην ελεύθερη Ελλάδα. Η τότε ελληνική κυβέρνηση αρνήθηκε να τους παραχωρήσει το Ναυαρίνο που ζητούσαν για να εγκατασταθούν, αλλά οι Κασιώτες –αν και τελούσαν υπό τουρκική κυριαρχία– εξακολούθησαν να στέλνουν γι’ αυτό τον σκοπό πληρεξούσιους σε όλες τις εθνοσυνελεύσεις έως το 1863. Το 1911 η Κ. κατελήφθη από τους Ιταλούς και έκτοτε ακολούθησε την κοινή τύχη των νησιών της Δωδεκανήσου μέχρι το 1948 που απελευθερώθηκε. Παραλιακή τοποθεσία στην Κάσο.

* * *

(Α κάσος και κάσσος, ὁ)

χοντρό μάλλινο ύφασμα ή φόρεμα.

[ΕΤΥΜΟΛ. Μεταπλασμένος τ. τής λ. κασάς].